Geçmişten Geleceğe Satranç

Arda Acıoğlu

Satranç her ne kadar sadece 64 kareden oluşan bir tahta üzerinde oynanan bir strateji oyunu olsa da aslında çok zengin ve köklü bir tarihe sahiptir ve antik çağlardan beri tüm dünyada oynanmaktadır. İlk belgelenmiş satranç oyunu yaklaşık 600 yıl önce eski Hindistan'da gerçekleşti, tabiki o zamanlar “chaturanga” adlı bir Hint oyunuydu. Satranç kelimesinin İngilizcesi yani “chess”, oyunda şahın mat edilmesi anlamına gelen eski bir kelimeden geliyor. Oyunun popülaritesi Orta Çağ'da arttı ve satranç, soyluluk ve zenginlikle ilişkilendirdi. Krallar satrancı ordularını talim etmek için kullandıklarından, satranç aynı zamanda askeri eğitim için bir araç haline geldi. Ancak satranç, uzun bir süre rekabete dayanan bir spordan ziyade bir eğlence olarak kaldı. Bu durum son yüzyılda kurulan uluslararası satranç federasyonu yani “FIDE” tarafından değiştirildi. Bu federasyon sayesinde ortaya çıkan uluslararası satranç turnuvaları ile satranç bazı kişilerin mesleği, hayatı haline geldi.

İlk zamanlarında Yunanlılar başta olmak üzere çoğu Avrupa milleti tarafından “Hint oyunu” olarak adlandırılıp garipsenen chaturanga, Orta Çağ boyunca yavaş yavaş yayılarak Avrupa ve Rusya başta olmak üzere dünyanın neredeyse her yerinde oynanmaya başlandı. Ancak komiktir ki satranç bu ötekileştirmeye yüzyıllar sonra bir daha uğradı ve tarihsel önemine, popülerliğine rağmen, satranç hiçbir zaman fiziksel bir spor olmadığı için olimpik bir spor olmadı. Bazılarına göre ise satrancın olimpik bir spor olamamasının ikinci bir nedeni daha var, savaşı çağrıştırması. Antik bir spor ve eski bir askeri eğitim aracı olan satranç; piyon, fil, at ve kale gibi taş isimleri ve karşı tarafın şahını (kralını) tutsak etmeye, hareketsizleştirmeye dayalı yapısı ile bazılarına göre bir olimpik oyun olamayacak kadar şiddet yanlısı.

Bütün bu tartışmalara ve karışıklıklara rağmen satranç bugün, yaklaşık 1500 yıl sonra, internetin yardımı ile hiç olmadığı kadar popüler. İnternetin icadı satranç için gerçekten de bir dönüm noktası oldu, öncesinde sadece yüz yüze, bir tahta üzerinde oynanabilen satranç internet ile birlikte online bir şekilde de oynanabilir hale geldi ve popülerliği tavan yaptı. Özellikle birkaç yıl önce yaşadığımız karantina süresince online satranç çok gelişti. Öyle ki bugün online satrancın en ünlü websitelerinden biri olan chess.com’un 100 milyondan fazla üyesi var. Ben de şahsen oyuna bu dönemde merak saldım.

İnternetin satranca bir diğer etkisi ise satranç oynayabilen robotlar, satranç bilgisayarları oldu. Bu bilgisayarlar ilk önce çok basit olarak başlasalar da 1997 yılında her şey değişti. IBM’in satranç için özel olarak geliştirdiği “Deep Blue” adlı bir bilgisayar 1996 ve 1997 yıllarında dönemin dünya şampiyonu Garry Kasparov ile altılı setlerden oluşan toplam 12 maç yaptı. 1996 yılında oynanan ilk 6 maçı Kasparov 4-2 kazanıp insanların üstünlüğünü sürdürdüğünü gösterse de, bir insanın gelişemeyeceği hızlarla gelişen bu bilgisayar 1997 yılında yapılan rövanş maçlarında 3½–2½ (½ = beraberlik) kazanarak bilgisayarların resmi olarak insanları geçtiğini göstermiştir. Öyle ki çoğu insanın tarihin en iyi satranç oyuncusu saydığı, 3 dakikalık bir maça 2.30 dakika geç kalıp yine de yenen Magnus Carlsen bile en fazla 8-10 hamle ön görebilirken günümüzün en gelişmiş satranç bilgisayarı “Stockfish” gerekli zaman verilirse 100 hamleye kadar ön görebilmektedir.

”Stockfish”

Kim bilir, belki de satrancın geleceği budur, hayatlarını bu oyuna adayıp her gün saatlerce antrenman yapan bu insanların bile geçemediği bilgisayarlar belki de gelecekte satranç tutkunlarının yeni Magnus Carlsen’i olacaklardır.

Kaynakça:

Görsel kaynakçası:

https://en.wikipedia.org/wiki/FIDE(4.01.23)

https://www.chessprogramming.org/Stockfish(4.01.23)

Bilgi kaynakçası:

https://www.chessjournal.com/how-many-moves-ahead-does-a-chess-comput er-think/#:~:text=Stockfish%20is%20one%20of%20the,tree%20to%20find% 20good%20moves (4.01.23)

https://en.wikipedia.org/wiki/Deep_Blue_versus_Garry_Kasparov(4.01.23)